دوره مادها 

کلمات کلیدی : دوره مادها، دوره هخامنشیان، بافت های ایران در دوره هخامنشی

در میانه قرن هفتم پیش از میلاد قوم ماد مانن ملتی منظم و تابع سران لشگری و اداری ظاهر می شود .گنجینه گرانبهائی که اخیرا به تصادف در جنوب دریاچه ارومیه کشف شده از این زمان است و دلیل مقام بلند این دوره در تمدن آن است . این طایفه بزرگ ایرانی در سه منطقه آدربایجان ( ماد کوچک) عراق و کردستان ( ماد بزرگ) ری و اطراف آن( راکیانا) سکونت داشتند . از این زمان کشور ایران به صورت سازمان سلطنتی درآمد و مرکز قدرت به جنوب انتقال یافت و پایتخت در اکباتانا ( همدان) مستقر شد ( ایرانشهرجلد دوم ص 1790)نخستین سردار مادی که در برابر آشوریان سرکشی کرد اودیا کویا دیوکس (Diokes) بود . او بنیان گذار سلسله پادشاهی ماد(708 ق. م) بود و از خود نام نیکی به یادگار د و با خواست ساکنان منطقه بر مسند قدرت نشست .( تاریخ ایران در یک نگاه دکتر ناصر تکمیل همایون ص 19)از آثار پارچه بافی در دوره مادیان بجا مانده های کمتری می توان یافت که به طور خلاصه به بعضی از آن ها اشاره می شود .طی حفاریهای به عمل آمده در سیلک کاشان در روی ظروف، تصاویری از مردان که پیاده می جنگیدند  و دارای کلاه خود با جیغه و پر و نیم تنه کوتاه چسبان هستند که دلیل کار پارچه بافی است کشف شده است .شکل 16 ( تصویر شکل 16 ص88 کتاب فصل 9)روی یک مهر استوانه ای صورت جنگاوری بر پشت اسب منقوش است که با غولی می جنگد غول می جنگد غول نیز به همین طرز ملبس است و کفش های نوک برگشته پوشیده است .در زمان مادها مواد عمده صادرات ایران عبارت بود از اشیا تجملی زرین و سیمین و احجار کریمه یا پارچه هائی که قلاب دوزی شده بود ( ایران از آغاز تا اسلام تألیف ر گیرشمن ترجمه محمد معین ص 82 س 20)

جامه های زمان مادی از پارچه هائی تهیه  می شد که با الوان مختلف قلاب دوزی شده بود و بنا به نظر سرجان مارشال Sir John Marshall شاید گلدوزی مدتها پیش از نقش های بافته شده درون بافت پارچه برای ایجاد طرح های مختلف روی پارچه به کار می رفتدر دوره مادها انواع پارچه های کتانی و پنبه ای و ابریشمی را در آثار باقی مانده مربوط به ماد می توان تشخیص داد و هم بافت ها و طرح ها ی مختلف پارچه ها را به قول آقای حکمت « ایرانیان باستان به تدریج در صنعت نساجی مهارت یافتند ، به طوری که در دوره روشنفکران است که ایرانیان دانش و اطلاعات خویشرا در نساجی مرحله به مرحله به نسل ها می آموختند و آن اندازه پیشرفت کرده بودند که انواعی از این پارچه ها در سایر کشورها خریداران بسیار داشته است.مادها به داشتن جامه های فاخر با رنگ های روشن شهرت داشتند . بزرگان و اعیانی که با جامه های نفیس به روی ظروف برنز لرستان تصویر شده اند هم زمان مادها می زیسته اند شیوه مجلل لباس پوشی و مدهای قوم ماد، سبک رایج نخستین پادشاهان شاهنشاهی ایران یعنی هخامنشیان گشت از حجاری هائی که بر کوه کنده شده یک مادی را در حالی که لباس بر تن دارد و روی آن پوستی انداخته شده می توان ذکر کرد.دوران مادها که اجداد قدیم هم میهنان کرد ما هستند و مدتها بر کشور ما حکومت کرده اند یکی از پرشکوه ترین ادوار تاریخ ما است .از نقوش بدست آمده از تخت جمشید دیده می شود که مادها کلاه نمدی تخم مرغی شکل بر سر دارند و این به این معنی است که آنها نمد مالی می دانسته اند ( نوعی پارچه بی بافت که قبلا به ان اشاره رفت)مادها پس از حدود صد و پنجاه و هشت سال فرمانروایی به آرامی جای خود را به دولت آریایی دیگر، یعنی پارسها دادند . مورخان یونانی این دو سلسله را گویی یکی دانستند لباس ارغوانی که پادشاهان پارس بر تن داشتند همان جامه بلند و با وقار مردم ماد بود . از انجا که پارسیان سوارکار و ساکنین کوهستان بودند عادت داشتند از البسه ی تنگ و جسبان پوستی استفاده کنند و در بریدن و دوختن لباس در قالب و اندازه بدن مهارت داشتند . در حقیقت آنان اولین خیاطان بودند و به سرعت صنعت دوخت را به پارچه های سبک تر وفق دادند

دوره هخامنشیان

پارس ها که ایرانی بودند و از سده نهم قبل از میلاد نام و نشان آنها در کتیبه های آشوری آمده است نخست تابع آشور بودند و سپس اطاعت مادها را پذیرفتند آنان در حدود 700 ق م حکومت منطقه ای خود را به زعامت هخامنش در پارس آغاز کردند تاریخ ایران که متکی بر آثار مکتوب و سنگ نبشته ها است . در قرن ششم قبل از میلاد آغاز می شود . موسس این امپراطوری، کوروش بزرگ مقر خود را در پاسارگارد واقع در جنوب ایران تقریبا 120 کلیومتری شمال قرارداد . از تأسیسات و کاخهای وی هنوز هم ستونها و سنگ ها و دیوارهایی برجا مانده است نه چندان دور از این کاخ، در میان دره ای گور کوروش قرار دارد. این مقبره به صورت خانه های ایران باستان و از مکعب های وزین و حجیم سنگ چنان با صلابت ساخته شده است که توانسته است قرن ها دوام بیاورد و تا امروز هم به صورت اصلی خود باقی بماند. پیکر این فاتح بزرگ در حالی که در فرش پیچیده شده بود ( اهمیت فرش بافی آن زمان ) بر تابوتی از طلا قرار داشت  و کنار آن میزی از طلا با ابزار و ادواتی از طلا گذارده بودند. دیوارها و کف با پارچه هایی ارغوانی ( اهمیت پارچه بافی) پوشیده بود .رشد صنعت نساجی در این دوره که ادامه صنعت مادیان بود با لباس ، نیم تنه، شلوار، کفش و اثاثیه خانه که بسیار مجلل ساخته می شد و برای استفاده اغنیاء به کار می رفت شروع شد.آنچه تا بحال معلوم شده نمونه هایی از صنعت بافندگی زمان هخامنشی باقی مانده است ولی این صنعت چنان ترقی کرده  بود که وقتی اسکندر به دیدن قبر کوروش رفت ملاحظه نمود که تابوت طلائی او از فرش طریف و قشنگی پوشیده شده است و به ان غبطه خورد. از کتاب استردر تورات چنین بر می آید که قصرهای پادشاهان هخامنشی با پرده های زیبا و رنگارنگ مزین شده بود و لباس سربازان جاویدان که در حاشیه شوش نشان داده می شود دارای طرح و نقش مفصلی است . از جمله آنها شکل مربع مستطیل می باشد که از هر طرف آن شعله می زند و ستاره هشت پری که که روی زمینه زرد و صفحه مدور نقش شد و نیز گل هایی برنگ سبز و زرد روی زمینه سفید کشیده شد چه است. شاید این گل برای زینت جداگانه به لباس متصل می شده و روی خود پارچه بافته نشده باشد. ولی در هر حال صنعت نساجی ترقی زیادی کرده بود همچنین در کتاب استرکتان و پارچه ارغوانی بعلاوه پارچه رنگارنگ دیگر که از البسه سلطان می باشد مذکور است.اغلب پارچه های دورع هخامنشی از پشم و پنبه و کتان و بصورت کلفت بافته می شد و اگر ایرانیان بنا به اقوال تا آن هنگام از چگونگی پرورش کرم ابریشم نا آگاه بودند ولی از بکار بردن نخ و پارچه های ابریشمین بی بهره نبودند و کلاه های نخ ابریشم که در مملکت چین آماده می شد با دست مردم سعد و باختر در سر تاسر ایران بفروش می رسید و کلاف های ابریشم چین و سند در کارخانه های بلخ و همدان و شوش و شوشتر و بسیاری از شهرهای دیگر به پارچه تبدیل می گردید و پارچه های ابریشم ایران  که گاهی در تارپودهای آن گلابتون زر و سیم بکار می رفت از نظر زیبایی و لطافت و درخشش زبانزد یونانیان بود مطلوب ترین رنگ در پارچه های دوران هخامنشی رنگ ارغوانی بود که با استفاده از نخ های لاجوردی، سبز زیتونی، فیروزه ای، نارنجی و قهوه ای روی آنها گلدوزی می نمودند. منسوجات کشف شده در پازیریک نشان می دهد که لبه پارچه ها کلا توسط دوخت هایی نظیرگلابتون دوزی، ملیله دوزی، سرمه دوزی، قلاب دوزی، ده یک دوزی، قیطان دوزی، سنگ و مرواریدو پولک دوزی، و مرصع دوزی تزئین می یافت.کار بافندگی را در دوره هخامنشیان بیشتر زنان انجام می دادند و کار و مشغولیت بانوان ایرانی، بافتن پارچه ها گرانبها و سوزن کاری بود و حتی همسر شاه نیز به این کار می پرداخت.مطالعه و تحقیق در زمینه اکتشافات خاور شناسان مسائل مهمی را پیش می آورد و هریک گوشه هایی از زندگی تاریک اقوام و ملل قرون گذشته را روشن می سازد یکی از این اکتشافات مهم نیز کاوش در سرزمین کوهستانی آلتائی و منطقه پازیریک است که نکاتی از تمدن دوره هخامنشی را روشن می سازد و ارتباط مردم صحرا نشین شمالی را با مردم ایران در دوره های مادی و هخامنشی می رساند و دلایلی از ارتباط این دو تمدن و نمونه های اشیاء ساخته شده از جمله پارچه و سایر بافتنی ها در دوره هخامنشی بدست می دهد

بافت های ایران در زمان هخامنشی

بافته های ایران در زمان هخامنشی بی مانند و تمام ملل دنیا مشتری آن بودند و انواع پارچه های پشمی، حریر و کتان با الوان مختلف بافته می شد و مخصوصا لطافت پارچه و طرح و رنگ آمیزی آن هر صاحب ذوق سلیم را جذب می کرد و مکرر بر این نکته از طرف نویسندگان یونانی اشاره شده بهترین گواه سلیقه ایرانیان در بافتن و برش و دوختن این است که اسکندر مقدونی با آن همه تعصب پونانیگری پوشاک ایرانی را ترجیح داده و از زمان ورود به ایران تا دم مرگ در زری ایرانیان زیست پارچه های دوران هخامنشی از نوع بافت ساده است. نکته بسیار مهم در پارچه بافی عهد هخامنشیان استفاده از طرح های مختلف گل و بوته و پیکر و صورت انسان و حیوان و رنگ کردن پارچه بانواع رنگ ها است .مطلوب ترین رنگ همان طور که گفته شد رنگ ارغوانی بود که با رنگ  صدف ارغوان تهیه می شد . سایر رنگ ها، سبز، آبی، فیروزه ای، سفید، زرد، قهوه ای ملایم، روناسی، نارنجی، رنگ پوست گردو و پوست انار، طلائی و اخرائی که همه رنگ های شاد هستند، می باشد. بعلاوه صنعت قلاب دوزی، ملیله دوزی و زردوزی در بابل و همدان به نهایت ترقی رسید. بنظر می رسد طرح هائی که روی لباس ها به کار رفته ظاهرا در خود پارچه بافته شده است ولی بیشتر طرح ها را گل دوزی می کرده اند.نکته جالب توجه آنکه همانطور که قبلا گفته شد غالبا صنایع ظریف و پارچه بافی را زنان انجام می دادند و به نظر می رسد که مشغولیت بزرگ زن های ایرانی در آن عهد صنعت بافندگی و سوزن کاری بوده است که نمونه بارز آن نقوش تخت جمشید است و علاوه بر این با ارزیابی تنها اثرپارچه ای  باقیمانده از روزگار هخامنشیان می توان در یافت که استفاده از نقوش جانداران در بافته های ایرانی قدمتی به مراتب بیش از زمان قدرت رسیدن سلسله هان در چین دارد

برچسب ها

#  نساجی_ باستان، # تاریخ_ نساجی،# صنایع_ دستی_ باستان، # منسوجات_ تاریخی، # بافندگی_ سنتی